[openstandaarden] Het zwaard van Damocles boven de Europese software-KMO's

[Tijl Vercaemer]

Beste,

Hierbij de beloofde tekst.

vriendelijke groeten,
Tijl Vercaemer
namens OpenStandaarden.be



Het zwaard van Damocles boven de Europese software-KMO's
------------------------------------------------------------------------------------------

De ontwikkeling van nieuwe producten is vaak een dure en tijdrovende 
aangelegenheid.  Bedrijven willen hier dan ook niet in investeren als ze niet  
de zekerheid hebben dat het hun uiteindelijk ook iets zal opbrengen.  De  
oorspronkelijke bedoeling van patenten was om deze zekerheid te bieden voor  
uitvindingen waarvan de realisatie zware investeringen vereist. De uitvinder 
krijgt voor een beperkte periode het monopolie over het gebruik van haar/zijn 
uitvinding.  Patenten zijn dus een soort noodzakelijk kwaad, dat nuttig kan 
zijn om innovatie te bevorderen waar dit grote investeringen vergt.

Dit is niet van toepassing voor innovatie in software: software is altijd een 
combinatie van kleine, triviale stukjes code.  De moeilijkheid ligt hem niet 
in het bedenken van die stukjes, maar in het combineren ervan tot een groot, 
goed werkend geheel.  Dat patenten niet over het geheel gaan, maar net over 
die kleine stukjes code, maakt dat ze niet het geschikte systeem zijn om 
software-ontwikkelaars te beschermen. Daarbij komt dat de investeringskosten 
voor software-ontwikkeling gemiddeld heel wat lager zijn dan die in andere 
sectoren.

Software kun je bij wijze van spreken ook niet uit elkaar vijzen en namaken.  
Als je geen inzage hebt in de broncode is het vrijwel onmogelijk om uit te 
vissen hoe alles precies werkt.  Deze geheimhouding biedt samen met het 
auteursrecht voldoende garanties voor een programmeur opdat niemand met zijn 
werk kan gaan lopen.  Volgens het auteursrecht ben je trouwens automatisch 
eigenaar van je werk, een (dure) registratieprocedure, zoals bij patenten, is 
niet nodig. 

Toch buigt het Europees parlement zich momenteel over een voorstel van Arlene 
McCarthy, dat ook patenten op software mogelijk zou maken.  In zekere zin is 
dat een legalisering van de huidige situatie: het Europees patentenbureau 
heeft al zo'n 30 000 illegale software-patenten toegekend.  Heel wat van die 
patenten kun je bezwaarlijk innovatief noemen.  Enkele voorbeelden: EP0689133 
heeft betrekking op dialogen met tabs, EP394160 gaat over de progress bar en 
zowat elke vorm van verkoop via het internet vormt een inbreuk op EP803105. 
Veel van die patenten zijn bovendien in handen van bedrijfjes die helemaal 
geen software maken.  Hun enige activiteit is patenten schrijven op triviale 
zaken, om snel geld te verdienen.  Omdat de bewijskracht bij de verdediging 
ligt, is het vaak goedkoper aan zo'n "patentpiraat" toe te geven, dan het 
patent aan te vechten.  

Niet alleen jezelf verdedigen, ook patenten aanvragen is een zeer dure 
aangelegenheid.  Een KMO kan dan ook niet op tegen een bedrijf als IBM dat 
tienduizenden patenten heeft.  Omdat vrijwel alle software-patenten triviaal 
zijn heeft IBM, of elk ander groot software huis, zo goed als zeker een 
patent waar die KMO een inbreuk op pleegt. IBM kan zo makkelijk een 
cross-license overeenkomst afdwingen: de KMO mag IBM's technologie gebruiken 
en omgekeerd.  Van een alleenrecht op een innovatieve uitvinding is dus 
helemaal geen sprake meer.  Patenten worden eerder een verdedigingswapen dat 
je nodig hebt om te kunnen programmeren zonder angst voor juridische 
aanvallen.

Programmeurs uit kleine bedrijven, of Vrije Software medewerkers hebben 
helemaal niet de financiële mogelijkheden om patenten aan te vragen, of om 
zich voor een rechtbank te verdedigen.  Zij lopen grote risico's om 
verwikkeld te raken in een te dure en lange juridische strijd met grote 
patentenhouders.  In de ICT wereld gebeurt juist heel wat innovatie door deze 
kleine ontwikkelaars.  Vrije software zoals de Apache webserver (de 
marktleider: meer dan 60% van de webservers draaien Apache) of het Linux 
besturingssysteem worden voornamelijk door hen ontwikkeld.

Laten we ook niet uit het oog verliezen dat met software-patenten ook patenten 
op communicatie standaarden mogelijk worden.  Ook dit is een probleem.  Een 
voorbeeld: Microsoft domineert duidelijk de office markt.  Het MS Word 
formaat is dan ook het meest gebruikte formaat om teksten uit te wisselen.  
Indien Microsoft op dit formaat een patent neemt mag niemand anders 
programma's schrijven die met het MS Word formaat overweg kunnen.  Dat nu net 
dit formaat de de facto standaard is voor het uitwisselen van teksten maakt 
het eventuele concurrenten zoals OpenOffice.org of Word Perfect ontzettend 
moeilijk omdat hun klanten geen documenten meer kunnen uitwisselen met MS 
Word gebruikers.  Software-patenten zouden in dit geval concurrentie zo goed 
als onmogelijk maken.  Dit is niet zomaar een theoretisch voorbeeld, 
Microsoft heeft recent een dergelijk patent aangevraagd.  De aanvraag is nog 
lopende.

Tot zover de nadelen en misbruiken, maar hoe zit dat nu met die innovatie?  
Slecht, zo wijzen studies uit.  Software-patenten hebben geen positief effect 
op het innoverend vermogen van bedrijven, er is zelfs een negatief effect op 
de economie.  ( http://www.researchoninnovation.org/swpat.pdf )  Patenten op 
software zijn dus duidelijk geen goede zaak.  Zeker als je weet dat het 
grootste deel van de huidige Europese software-patenten in handen is van 
Amerikaanse en Japanse firma's.  Meer dan 190 000 mensen ondertekenden dan 
ook de petitie van Eurolinux, tegen de legalisering van software-patenten in 
Europa.

Er is echter een  machtige lobby van advocaten en andere belanghebbenden aan 
het werk.  Zij  ruiken geld, en stellen alles in het werk om McCarthy's 
voorstel door het  parlement te loodsen.  Dit voorstel is onduidelijk en 
vaag, en zal dus zonder enige twijfel aanleiding zal geven tot talloze 
interpretaties en nuanceringen, die telkens voor rechtbanken moeten beslecht 
worden. Een meer onzekere juridische situatie is niet denkbaar. Laten we 
daarom hopen dat dit zwaard van Damocles niet op de hoofden van de Europese 
software-ontwikkelaars terechtkomt.